Doğu Anadolu Yöresi Halk Kültürü ve Oyunları Üzerine Tez

 

1. Giriş

Doğu Anadolu Bölgesi, Türkiye’nin en geniş yüzölçümüne sahip bölgesi olup tarihi, kültürel ve coğrafi açıdan zengin bir yapıya sahiptir. Sert iklimi, dağlık coğrafyası ve göçebe yaşam tarzı, bölgenin halk kültürünü derinlemesine etkilemiştir. Bu etkiler, geleneksel kıyafetlere, halk oyunlarına ve müziklerine yansımıştır. Doğu Anadolu’nun halk oyunları genellikle sert ritimli, ciddi ve kahramanlık temalıdır. Bu tezde Doğu Anadolu Yöresi’nin giyim-kuşam, halk oyunları, müzikleri ve kullanılan enstrümanları kültürel bağlamda incelenecektir.

2. Geleneksel Giyim-Kuşam

2.1 Kadın Giysileri

Doğu Anadolu kadın giysileri, bölgenin iklim koşullarına uygun olarak kalın kumaşlardan yapılmış, çok katmanlı ve süslemelidir. Giysilerde sıklıkla yün, kadife ve ipek kumaşlar tercih edilir. Kadınlar genellikle entari, üçetek, kuşak, gömlek, şalvar, yelek ve yazma (başörtüsü) giyerler. Başörtüleri ve entariler işlemeli, pullu ya da boncukludur. Soğuk iklime karşı korunmak için kalın dokumalar ve içlikler kullanılır.

2.2 Erkek Giysileri

Erkek kıyafetleri, dayanıklılığı ön planda tutar. Giysiler arasında şalvar, gömlek, cepken (kolsuz yelek), kalın kuşak, aba ve başlık bulunur. Özellikle kış aylarında keçeden yapılmış ceket ve paltolar tercih edilir. Bazı yörelerde postallara benzer kalın ayakkabılar giyilir. Erkek giysileri çoğunlukla koyu renkli ve sadedir, ancak bazı özel günlerde işlemeli cepkenler de kullanılabilir.

3. Doğu Anadolu Yöresi Halk Oyunları

3.1 Genel Özellikler

Doğu Anadolu halk oyunları, bölgenin tarihi ve toplumsal yapısından izler taşır. Bu oyunlar çoğunlukla kahramanlık, mücadele ve dayanışma temalarını işler. Sert ve ritmik adımlarla oynanan oyunlar genellikle erkek egemen olup topluluk halinde icra edilir. Kadın oyunları ise daha yumuşak, zarif hareketlerle şekillenir. Halk oyunları, düğünler, asker uğurlamaları, bayramlar ve özel törenlerde sergilenir.

3.2 Oyun Türleri ve Örnekleri

Doğu Anadolu’da oynanan başlıca halk oyunları şunlardır:

- **Bar Oyunları:** Erzurum, Erzincan, Kars ve Ağrı’da yaygındır. En çok bilinen türdür. Barlar hem kadınlar hem de erkekler tarafından oynanabilir.

- **Halay:** Bölgenin batı kesiminde daha çok görülür. Ağır ve sert figürleri vardır.

- **Delilo:** Genellikle Elazığ çevresinde görülür. Toplu olarak omuz omuza oynanır.

- **Koçeri:** Göçebe yaşamdan izler taşıyan, serbest figürlerle oynanan halk oyunudur.

- **Temirağa:** Özellikle Erzurum yöresine ait, erkekler arasında oynanan heybetli bir oyundur.

Bu oyunlar bölgenin sosyal dayanışmasını, tarihsel hafızasını ve coğrafi zorluklara karşı geliştirdiği kültürel tepkileri yansıtmaktadır.

4. Yöresel Müzikler ve Kullanılan Enstrümanlar

4.1 Yöresel Müziklerin Genel Özellikleri

Doğu Anadolu müzikleri, çoğunlukla derin duygular ve epik temalar barındırır. Ağıtlar, kahramanlık türkülerinin yanı sıra sevda ve gurbet temalı ezgiler de ön plandadır. Sert doğa koşulları ve zorlu yaşam, müziklere hüzünlü ve derinlikli bir ifade kazandırmıştır. Müzikler genellikle halk oyunlarıyla iç içedir ve ritmik yapıları oyunların figürlerine yön verir.

4.2 Kullanılan Enstrümanlar

Bölgede yaygın olarak kullanılan müzik enstrümanları şunlardır:

- **Davul ve Zurna:** Bar ve halay gibi toplu halk oyunlarında ana ritim çalgısıdır.

- **Mey:** Ağıt ve uzun havalarda kullanılan nefesli bir çalgıdır.

- **Kaval:** Göçebe yaşamın etkisiyle bireysel olarak çalınan, pastoral temalı ezgilere eşlik eder.

- **Bağlama (Saz):** Türk halk müziğinin temel çalgılarındandır, sevda ve kahramanlık türküleriyle özdeşleşmiştir.

- **Duduk:** Özellikle Ermeni ve Kürt halk müziğinde kullanılır, bölge kültürünün çok sesli yapısını yansıtır.

5. Sonuç ve Değerlendirme

Doğu Anadolu Yöresi, tarihsel zenginliği, sert doğa koşulları ve çok kültürlü yapısıyla Türkiye’nin kültürel mozaiklerinden birini oluşturur. Bu tezde incelenen geleneksel giyim-kuşam, halk oyunları, müzikler ve enstrümanlar; bölgenin yaşam biçimini, tarihini ve duygusal dünyasını yansıtan önemli kültürel ögelerdir. Sert ritimli halk oyunları, dayanışma ve mücadele ruhunu yansıtırken; duygulu müzikler, bölge insanının iç dünyasını ortaya koyar.

Bu değerlerin belgelenmesi ve araştırılması, kültürel mirasın korunması ve gelecek kuşaklara aktarılması açısından büyük önem taşır. Doğu Anadolu Yöresi’nin halk kültürü, Türkiye'nin kültürel zenginliğine önemli katkılar sunmaya devam etmektedir.

Kaynakça

 * And, Metin. (1985). Osmanlı Dönemi Türk Dansı. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.

 * Gökçe, Birsen. (2000). Anadolu Halk Dansları. İstanbul: Pan Yayıncılık.

 * Stokes, Martin. (1992). The Arabesque: Transformations of the Dance in the Middle East. Oxford: Clarendon Press.

 * Sağlamtimur, Necdet. (2010). Ege Bölgesi Halk Oyunları. İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları.